باید واقع‌بین باشیم: آرتروز ستون فقرات یک بیماری پیشرونده و مزمن است و درمان قطعی به معنای بازگرداندن کامل غضروف‌های از بین رفته، فعلاً امکان‌پذیر نیست. اما خبر خوب اینکه بیش از ۸۰ درصد بیماران با درمان‌های غیرجراحی می‌توانند درد را کنترل کرده و زندگی عادی داشته باشند.
اهداف درمانی شامل:
- کاهش درد و التهاب
- افزایش حرکت و انعطاف‌پذیری ستون فقرات
- جلوگیری از پیشرفت ساییدگی
- بهبود کیفیت زندگی
روش‌های غیرجراحی درمان آرتروز ستون فقرات
فیزیوتراپی تخصصی
فیزیوتراپی یکی از پایه‌ای‌ترین درمان‌هاست که با تمرینات کششی، تقویتی و الکتروتراپی به کاهش درد و بهبود حرکت کمک می‌کند. فیزیوتراپی منظم می‌تواند اسپاسم عضلانی و خشکی مفاصل را به‌شدت کاهش دهد.
داروهای ضد التهاب و مکمل‌ها
داروهای غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، سلکوکسیب یا ناپروکسن برای کنترل درد و التهاب تجویز می‌شوند. در کنار آن‌ها، مصرف مکمل‌هایی مثل گلوکزامین، کندرویتین و ویتامین D نیز توصیه می‌شود تا به ترمیم غضروف و سلامت استخوان‌ها کمک کند.
تزریق مفصلی
در مواردی که درد شدید باشد، پزشک ممکن است از تزریق‌های موضعی مانند کورتون، ژل هیالورونیک اسید یا پی‌آرپی (PRP) استفاده کند. این روش‌ها درد را تسکین می‌دهند و برای چند ماه کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشند.
اصلاح سبک زندگی
افراد مبتلا به آرتروز ستون فقرات باید موارد زیر را رعایت کنند:
- کاهش وزن برای کاهش فشار روی مهره‌ها
- نشستن و خوابیدن اصولی با تشک طبی و صندلی ارگونومیک
- پرهیز از برداشتن اجسام سنگین
- ورزش منظم و ملایم مانند پیاده‌روی یا شنا
طب فیزیکی و روش‌های مکمل
روش‌هایی مانند:
- طب سوزنی
- کایروپراکتیک (دست‌کاری ستون فقرات)
- ماساژ درمانی علمی
می‌توانند در کنار درمان اصلی، به کاهش درد و ریلکس شدن عضلات کمک کنند. البته باید توسط متخصص انجام شوند.
چه زمانی جراحی لازم است؟
در کمتر از ۱۰٪ موارد، آرتروز آن‌قدر پیشرفت می‌کند که باعث فشرده شدن عصب یا نخاع می‌شود. در این حالت بیمار دچار علائمی مثل:
- بی‌حسی یا گزگز در دست یا پا
- ضعف عضلانی
- بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
می‌شود. در چنین شرایطی ممکن است پزشک جراحی‌هایی مانند فیوژن مهره‌ای، لامینکتومی یا دیسک مصنوعی را توصیه کند.
مزایای جراحی آرتروز ستون فقرات
جراحی آرتروز ستون فقرات معمولاً زمانی انجام می‌شود که درمان‌های غیرجراحی نتوانند درد یا علائم عصبی را کنترل کنند. این جراحی‌ها بسته به نوع مشکل می‌توانند شامل برداشتن فشار از روی عصب، تثبیت مهره‌ها یا جایگزینی دیسک آسیب‌دیده باشند. مهم‌ترین مزایای جراحی عبارت‌اند از:
✅کاهش یا حذف درد مزمن عصبی
در مواردی که ریشه عصب تحت فشار قرار گرفته باشد (مانند تنگی کانال نخاعی)، جراحی می‌تواند به‌طور مستقیم فشار را برداشته و درد تیرکشنده پا یا دست را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
✅بازگشت توانایی حرکتی و عملکرد طبیعی
بسیاری از بیماران پس از جراحی می‌توانند مجدداً راه بروند، بایستند یا فعالیت‌های روزمره‌شان را بدون درد و محدودیت انجام دهند. جراحی باعث بازگشت استقلال فردی در سالمندان می‌شود.
✅پیشگیری از آسیب دائمی به نخاع یا اعصاب
اگر آرتروز باعث فشردگی مزمن نخاع یا ریشه‌های عصبی شود، ممکن است در صورت عدم جراحی، آسیب دائمی ایجاد شود. انجام جراحی در زمان مناسب می‌تواند از عوارض جدی مانند فلج یا بی‌اختیاری جلوگیری کند.
✅اصلاح ناپایداری یا بدشکلی ستون فقرات
در برخی بیماران، ساییدگی مهره‌ها باعث جابجایی، لغزش یا بدشکلی شده است. جراحی می‌تواند ساختار ستون فقرات را تثبیت و اصلاح کند و از تخریب بیشتر جلوگیری نماید.
مراقبت‌های قبل از جراحی آرتروز ستون فقرات
آمادگی مناسب پیش از جراحی، در کاهش عوارض و بهبود نتایج نقش کلیدی دارد:
✅ارزیابی کامل پزشکی
پزشک آزمایش‌های خون، نوار قلب، عکس‌برداری یا MRI را برای بررسی دقیق محل و شدت آرتروز درخواست می‌کند. در بیماران سالمند، مشاوره قلب یا بیهوشی نیز انجام می‌شود.
✅قطع برخی داروها قبل از عمل
داروهای ضد انعقاد (مثل وارفارین، آسپرین) معمولاً باید ۵ تا ۷ روز قبل از جراحی قطع شوند. بیمار باید فهرست کامل داروها و مکمل‌های مصرفی را به پزشک اطلاع دهد.
✅تمرین تنفس و تقویت عضلات پیش از جراحی
پزشک یا فیزیوتراپیست، تمریناتی برای افزایش ظرفیت تنفس و آمادگی عضلانی آموزش می‌دهد تا دوران نقاهت سریع‌تر طی شود.
✅قطع سیگار و اصلاح تغذیه
ترک سیگار، کنترل قند خون، مصرف مواد مغذی (مثل ویتامین C، پروتئین و آهن) پیش از جراحی، در کاهش عفونت و بهبود زخم نقش مهمی دارد.
مراقبت‌های بعد از جراحی آرتروز ستون فقرات
پس از جراحی، رعایت نکات مراقبتی به بازیابی موفقیت‌آمیز و کاهش احتمال عوارض کمک می‌کند:
✅استراحت کنترل‌شده و تحرک تدریجی
بیمار باید در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول استراحت داشته باشد، اما بی‌حرکت ماندن طولانی ممنوع است. با دستور پزشک، حرکات سبک در تخت، سپس راه رفتن تدریجی آغاز می‌شود.
✅استفاده از کمربند طبی
در بسیاری از موارد، بیمار باید تا چند هفته از کمربند مخصوص ستون فقرات استفاده کند تا مهره‌ها به‌خوبی تثبیت شوند و فشار اضافی وارد نشود.
✅مدیریت درد با داروهای تجویزی
پزشک داروهای مسکن، آنتی‌بیوتیک و شل‌کننده عضلات را طبق برنامه مشخص تجویز می‌کند. مصرف صحیح و به‌موقع داروها در کنترل درد و جلوگیری از عفونت مؤثر است.
✅مراقبت از محل زخم
باید محل بخیه‌ها خشک، تمیز و بدون فشار نگه داشته شود. شست‌وشو و تعویض پانسمان طبق دستور انجام شود و در صورت ترشح، قرمزی یا تب، بلافاصله پزشک مطلع شود.
✅شروع فیزیوتراپی طبق برنامه
فیزیوتراپی بعد از جراحی از هفته دوم یا سوم شروع می‌شود و شامل تمرینات تقویتی و اصلاحی است. این مرحله در برگشت عملکرد طبیعی ستون فقرات بسیار اهمیت دارد.
✅پرهیز از رانندگی، خم شدن یا بلند کردن اجسام
تا زمانی که پزشک اجازه نداده، بیمار نباید رانندگی کند یا اشیای سنگین بلند کند. حرکات ناگهانی یا چرخش‌های سریع نیز باید محدود شوند.
سوالات متداول درباره درمان آرتروز ستون فقرات
| ❓ سؤال | پاسخ |
|---|---|
| ❓ آیا آرتروز ستون فقرات کاملاً درمان می‌شود؟ | خیر، آرتروز درمان قطعی ندارد اما با کنترل صحیح، می‌توان شدت درد و پیشرفت بیماری را بسیار کاهش داد و کیفیت زندگی را بالا برد. |
| ❓ بهترین درمان غیرجراحی برای آرتروز ستون فقرات چیست؟ | فیزیوتراپی، داروهای ضد التهاب، ورزش اصولی و سبک زندگی صحیح ترکیبی بسیار مؤثر هستند و در بیشتر موارد نیاز به جراحی را برطرف می‌کنند. |
| ❓ آیا ورزش برای آرتروز ستون فقرات ضرر دارد؟ | خیر، بلکه ضروری است. ورزش‌های مناسب (مثل پیاده‌روی، حرکات کششی، آب‌درمانی) می‌توانند درد را کاهش دهند و از خشکی ستون فقرات جلوگیری کنند. |
| ❓ چه کسانی باید برای درمان آرتروز حتماً جراحی کنند؟ | کسانی که علائم فشردگی عصب دارند (مثل بی‌حسی، درد شدید، بی‌اختیاری) معمولاً نیازمند جراحی هستند. تشخیص نهایی با MRI و معاینه پزشک است. |
| ❓ آیا آرتروز گردن هم درمان مشابه دارد؟ | بله، درمان آرتروز گردن نیز با فیزیوتراپی، دارو، اصلاح وضعیت نشستن و در موارد خاص، تزریق یا جراحی انجام می‌شود. اصول درمان مشابه است. |