جراحی دررفتگی مکرر شانه شامل اقداماتی است که به ترمیم پارگی رباط‌ها، لابروم و بافت‌های حمایت‌کننده کمک می‌کند. این رویکرد با بهره‌گیری از آرتروسکوپی یا روش‌های باز، به کاهش درد، افزایش پایداری مفصل و بازگشت دامنه حرکتی شانه می‌انجامد.
شانه به علت تحرک بالا، در معرض آسیب‌های تکراری قرار می‌گیرد و تشخیص به‌موقع باعث پیشگیری از گرفتاری‌های بعدی و ارتقای کیفیت زندگی بیمار خواهد شد.
بیشتر بخوانید : بهترین فوق تخصص ارتوپدی در تهران
علل و عوامل مؤثر در دررفتگی مکرر شانه
شانه از تحرک‌پذیرترین مفاصل بدن است و این انعطاف بالا گاهی موجب بروز دررفتگی‌های مکرر می‌گردد. ساختار شانه متشکل از چند استخوان یعنی بازو، کتف و ترقوه است که در کنار هم به وسیله‌ی رباط‌ها، لابروم و مجموعه‌ای از تاندون‌ها و عضلات نگهداری می‌شود. اگر این ساختارها تحت فشار ناگهانی یا حرکات افراطی قرار بگیرند، احتمال دررفتگی بالا می‌رود.
برخی از عوامل مهمی که موجب دررفتگی‌های پیاپی در شانه می‌شوند عبارت‌اند از:
- ضربه‌های شدید یا مستقیم: تصادف‌های رانندگی، برق گرفتگی و صدمات ناگهانی هنگام ورزش‌های برخوردی (فوتبال آمریکایی، راگبی، یا کشتی) زمینه را برای جابه‌جا شدن سر استخوان بازو مهیا می‌کنند.
- حرکات مکرر شانه در ورزشکاران: رشته‌هایی چون بسکتبال، والیبال، شنا، وزنه‌برداری و پرتاب‌ها می‌توانند در صورت رعایت نکردن تمرین درست، به بافت‌های نگهدارنده شانه فشار بالایی وارد نمایند و زمینه دررفتگی مکرر را شکل دهند.
- شل بودن رباط‌ها و بافت‌های پشتیبان: شماری از افراد به طور ژنتیکی رباط‌های شلی دارند و همین سبب می‌شود مفصل شانه پایداری کمتری داشته باشد و با شدت کمتر دررفتگی ایجاد گردد. همچنین کسانی که سابقه دررفتگی داشته‌اند با هر ضربه کوچکتری امکان دارد شانه‌شان دوباره در برود.
- پارگی یا ساییدگی شدید لابروم: لابروم، حاشیه غضروفی اطراف حفره گلنویید است و عمق کاسه را بیشتر می‌کند. ضربات ناگهانی یا حرکات تکراری ممکن است لابروم را از استخوان جدا یا دچار ساییدگی کند و به دنبال آن، پایداری شانه کم شود.
- فرسایش بافت‌های نگهدارنده بر اثر افزایش سن: بالا رفتن سن اغلب با افت کیفیت تاندون‌ها و رباط‌ها همراه می‌شود و اگر شانه در جوانی صدمه دیده باشد، احتمال دررفتگی‌های پی‌درپی در سنین بالاتر وجود دارد.
چه زمانی جراحی برای درمان دررفتگی مکرر شانه ضروری است؟
دررفتگی مکرر شانه، زندگی فرد را دچار اختلال می‌کند و اجازه انجام فعالیت‌های روزمره و ورزشی را سلب می‌نماید. اگر درمان‌های کم دردسر مثل بستن اسلینگ چند هفته، فیزیوتراپی، تمرین‌های تقویتی یا تزریق کورتیزون کمکی نکند و همچنان درد و ناپایداری مفصل باقی بماند، جراحی راه اصلی برگرداندن پایداری شانه خواهد بود.
در موارد زیر غالبا جراحی ضرورت پیدا می‌کند:
- آسیب ساختارهای بافت نرم: زمانی که رباط‌ها و کمپلکس کپسول-لابروم به شکلی گسترده پاره شده و امکان ترمیم با ورزش یا فیزیوتراپی ساده وجود نداشته باشد.
- استمرار درد و محدودیت حرکت: اگر بیمار حتی در فعالیت‌های عادی مثل در دست گرفتن اشیا، بالا بردن دست یا لباس پوشیدن دچار درد شدید و کاهش توانایی باشد.
- دفعات دررفتگی بالا: افرادی که چند بار در طول یک سال یا دو سال دچار دررفتگی شانه شده‌اند و رباط‌های شانه آن‌ها توان کافی برای حفظ سر استخوان بازو را از دست داده‌اند.
- ایجاد فرورفتگی روی سر استخوان بازو یا آسیب‌های استخوانی: به‌ویژه در روش‌های تصویربرداری (ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن یا رادیوگرافی) که هرگونه شکستگی روی سر استخوان بازو یا حفره جلویی کتف (گلنویید) دیده شود.
انواع روش‌های جراحی برای درمان دررفتگی مکرر شانه
- جراحی آرتروسکوپی شانه
در این شیوه، چند سوراخ کوچک روی شانه ایجاد می‌شود. دوربینی ظریف وارد مفصل می‌کنند تا بخشهای داخلی دیده شود. سپس، با ابزارهای ریز تلاش می‌شود رباط یا لابروم پاره‌شده ترمیم شود. آرتروسکوپی، برش زیاد ندارد و روند بازیابی عموما کوتاه‌تر است.
- جراحی باز شانه
در بعضی شرایط، آسیب به حدی است که راه بسته کاربرد ندارد. در این حالت، شکاف بزرگ‌تری روی شانه باز می‌شود تا پزشک بخشهای پاره‌شده را ترمیم کند. دررفتگی‌های مداوم که همراه با تخریب استخوان یا بافت نرم هستند، گاهی به کارهای گسترده‌تر نیاز پیدا می‌کنند.
- روش جابه‌جایی کپسول (شیفت کپسولی)
اگر فرد بارها دچار دررفتگی شود، رباط‌ها و کپسول شانه احتمالا کش آمده‌اند. در این روند، جراح با سفت کردن و بخیه زدن بخشهای شل، پایداری بیشتری پدید می‌آورد. این کار سبب می‌شود سر استخوان بازو دوباره به سادگی از محل خود خارج نشود.
- روش لاتارژه یا پیوند استخوان
گاهی هنگام دررفتگی، بخشی از لبه جلویی مفصل (حفره گلنوئید) دچار شکستگی و خوردگی می‌شود. در این حالت، بخشی از استخوان از قسمتی مثل زائده کوراکوئید یا استخوان‌های دیگر برداشته و به جلو منتقل می‌شود.
- عمل رامپلی ساژ
در برخی موارد شدید، سر استخوان بازو دچار فرورفتگی عمیق (ضایعه هیل ساکس) می‌شود. برای کم‌کردن این کوفتگی، تکنیکی به نام رامپلی ساژ انجام می‌شود که ممکن است همزمان با روش‌های دیگر به‌کار برود.
آرتروسکوپی یا جراحی باز؛ کدام روش برای ترمیم شانه بهتر است؟
جراحی آرتروسکوپی نسبت به مدل باز، برش‌های کمتری دارد و اجازه می‌دهد جراح هنگام بازگرداندن بافت‌های پاره‌شده دید آشکار و دقیقی بیابد. مزیت روش بسته، کوتاه شدن دوره نقاهت و کاستن از درد پس از عمل است. همچنین جای اسکار (جوشگاه) کوچکتر باقی می‌ماند.
از سوی دیگر، در بعضی صدمه‌های شدید فرسایش گسترده استخوان حفره شانه، جراح احتمالا روش باز را انتخاب می‌کند. چرا که هنگام جراحی باز، دسترسی بیشتری به ساختار درونی فراهم خواهد شد و وصل کردن قطعات استخوانی یا منتقل کردن بخش‌هایی از آن شاید بهتر صورت گیرد.
روند بهبودی و مراقبت‌های پس از جراحی دررفتگی شانه
- استفاده از اسلینگ و دست بند گردنی: در اکثر موارد، توصیه می‌شود دست حدود دو تا چهار هفته در اسلینگ باشد تا رباط‌ها و بخیه‌ها جوش بخورند و ماهیچه‌ها ترمیم یابند.
- مصرف مسکن‌ها: داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا داروهای ضددرد، طبق دستور پزشک استفاده می‌شوند. کمپرس سرد در سه روز اول می‌تواند درد را کمتر کند.
- توجه به بخیه‌ها: پانسمان روی محل جراحی باید در بازه‌های منظم عوض شود تا خطر عفونت پایین بیاید. معمولا پنج تا هفت روز بعد از عمل، زمان مناسبی برای برداشتن پانسمان و دوش گرفتن پیشنهاد می‌شود.
- خودداری از حرکات سنگین: تا چند هفته نخست، نباید اجسام سنگین بلند شود یا بالا بردن و چرخش‌های ناگهانی بازو انجام پذیرد.
تمرینات توانبخشی پس از جراحی برای تقویت مفصل شانه
با گذشت زمانی که پزشک تعیین می‌کند (اغلب از هفته سوم به بعد)، حرکات توانبخشی شروع می‌شود تا هم دامنه حرکتی بازگردد و هم تاندون‌ها و رباط‌ها قدرت بگیرند. مراحل کلی این توانبخشی:
- تمرینات غیر فعال (Passive): فیزیوتراپیست یا دست سالم بیمار، بازوی جراحی‌شده را به آرامی در جهات مختلف جابه‌جا می‌کند تا حالت خشکی برطرف شود. حرکت‌های پاندولی نیز برای ریلکس کردن عضلات اطراف شانه بسیار مفید هستند.
- حرکت‌های کمکی (Assisted): بیمار خودش با کمک دست مقابل یا یک چوب دستی، شانه را بالا می‌برد و به تدریج حرکت آن را گسترش می‌دهد.
- تمرینات کششی و حرکات ایزومتریک: چند هفته بعد از عمل، تمرین‌های سبک با کش یا وزنه اندک آغاز می‌شوند تا عضلات روتاتور کاف و پشتیبان‌های اطراف شانه قوی گردند. در این زمان نباید فشار زیاد آورده شود و حرکات با احتیاط انجام می‌گیرد.
- تمرینات قدرتی و تعادلی: در مراحل پیشرفته‌تر، ورزشکاران و افرادی که فعالیت تخصصی دارند، باید تمرین‌های قدرتی برای عضلات پشت، سرشانه و بازو انجام دهند. همینطور حرکات تعادلی برای جلوگیری از دررفتگی مجدد.
مدت زمان لازم برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره و ورزشی پس از جراحی
دوران نقاهت جراحی دررفتگی مکرر شانه ممکن است سه تا شش ماه طول بکشد. فرد در این بازه، ابتدا باید به ترمیم اولیه بافت‌ها فرصت بدهد و سپس به شکل پله‌ای، توانایی قبلی را بازیابد.
- فعالیت‌های سبک روزانه نظیر نوشتن یا خوردن غذا: معمولاً یک تا دو هفته پس از عمل (البته با رعایت احتیاط).
- رانندگی: اغلب بین دو تا چهار هفته بسته به نوع عمل و دست جراحی‌شده.
- ورزش‌های قدرتی یا برخوردی: به‌طور معمول سه یا چهار ماه بعد از عمل و پس از ارزیابی فیزیوتراپیست.
- تمرین‌های تخصصی (برای ورزشکاران حرفه‌ای): شاید بین چهار تا شش ماه زمان لازم باشد تا ورزش سنگین یا تمرین پرتابی و شناخته‌شده ادامه پیدا کند.
عوارض احتمالی جراحی دررفتگی مکرر شانه و راه‌های پیشگیری
- عفونت در محل بخیه: گرچه در روش آرتروسکوپی میزان آن پایین است، اما کنترل بهداشت زخم و مصرف منظم آنتی‌بیوتیک، مانع بروز این مشکل خواهد شد.
- سفتی شانه: بعضی از افراد، در دوران نقاهت شانه را آنقدر بی حرکت نگه می‌دارند که حرکت‌ها خیلی محدود می‌شود (شانه یخ زده).
- آسیب اعصاب اطراف شانه: جراح تلاش می‌کند هنگام ترمیم، رگ‌ها و عصب‌های پیرامون شانه را مراقبت نماید. عواملی مثل ضربه شدید حین دررفتگی اولیه نیز می‌تواند اعصاب شانه را زخمی کند.
- خونریزی یا تشکیل لخته: وقوعش کم است ولی در بیمارانی که مشکل انعقاد خون دارند باید حین عمل محتاط تر بود.
تاثیر فیزیوتراپی بر افزایش پایداری شانه بعد از جراحی
فیزیوتراپی پس از جراحی دررفتگی مکرر شانه یک اصل کلیدی برای ساخت مجدد قدرت و هماهنگی عضلات شانه تلقی می‌شود.در حقیقت:
- با حرکات برنامه‌ریزی شده‌ی کششی و قدرتی، تاندون‌ها و رباط‌های ترمیم‌شده تدریجا ظرفیت تحمل نیروهای وارده را افزایش می‌دهد.
- بخش قابل ملاحظه‌ای از توان مفصل، در گرو هماهنگی عضلات روتاتور کاف با عضلات پشتی (اطراف کتف) است. بدون تمرین تخصصی و کنترل‌شده، شانه دوباره سست خواهد شد.
- فیزیوتراپیست با انتخاب تکنیک‌هایی مثل اولتراسوند، تحریک الکتریکی، تمرین‌های حس عمقی و نیز تحرکات مفصلی (Mobilization) از چسبندگی و سفتی کپسول جلوگیری می‌نماید.
تغذیه و سبک زندگی شایسته برای تسریع روند بهبودی شانه
برای اینکه سرعت بهبود شانه بیشتر شود، شیوه زندگی سالم اهمیتی اساسی دارد:
- رژیم غذایی متعادل: خوردن مواد سرشار از پروتئین، انواع میوه‌ها و سبزیجات. ویتامین C، روی و املاح معدنی به فرایند ترمیم تاندون‌ها و رباط‌ها یاری می‌رسانند.
- کاهش مصرف مواد التهابی: اگر فرد دخانیات مصرف می‌کند، بهتر است آن را قطع کند. سیگار تاثیر منفی بر جریان خون‌رسانی و بازسازی بافت‌ها دارد.
- خواب کافی: خواب عمیق و منظم شبانه، فرصتی مهم برای ترمیم بافت‌هاست.
- مدیریت استرس: تنش‌های روانی در برخی افراد می‌تواند روند درمان را طولانی‌تر کند. استفاده از روش‌های تنفس عمیق و آرام‌سازی می‌تواند مفید واقع شود.