تعویض مفصل لگن (Hip Replacement Surgery) یکی از موفق‌ترین جراحی‌های ارتوپدی برای کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آرتروز، نکروز استخوانی یا شکستگی‌های شدید لگن است. اما موفقیت نهایی این جراحی، تنها به عمل محدود نمی‌شود؛ بلکه توانبخشی و راه رفتن صحیح پس از تعویض مفصل لگن نقش حیاتی در بازگشت بیمار به زندگی عادی دارد. در این مقاله به بررسی اصول، زمان‌بندی و نکات مهم راه رفتن بعد از این عمل می‌پردازیم.
چه زمانی می‌توان راه رفتن را بعد از تعویض مفصل لگن آغاز کرد؟
در اغلب موارد، راه رفتن از همان روز جراحی یا یک روز بعد با کمک فیزیوتراپیست و وسایل کمکی مانند واکر یا عصا آغاز می‌شود. هدف از این اقدام زودهنگام، جلوگیری از لخته شدن خون، بهبود عملکرد مفصل و تسریع ترمیم بافت‌هاست.
زمان دقیق شروع راه رفتن به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع جراحی (کامل یا نیمه، قدامی یا خلفی)
- وضعیت عمومی بیمار (سن، وزن، بیماری‌های زمینه‌ای)
- کیفیت استخوان و عضلات لگن
- نظر تیم جراحی و توانبخشی
با گذشت ۲ تا ۶ هفته و بر اساس پیشرفت بیمار، معمولاً نیاز به وسایل کمکی کمتر شده و بیمار قادر به راه رفتن مستقل خواهد بود.
نحوه صحیح راه رفتن پس از تعویض مفصل لگن
راه رفتن باید طبق اصول و تکنیک‌های مشخصی انجام شود تا از دررفتگی مفصل، فشار بیش از حد و آسیب عضلات جلوگیری شود. نکات کلیدی عبارتند از:
- استفاده از واکر یا عصا در هفته‌های اول برای حفظ تعادل
- حفظ وضعیت صاف کمر و عدم خم شدن به جلو هنگام حرکت
- حرکت پا از مفصل لگن بدون چرخش ناگهانی یا کشیدن پا روی زمین
- قرار دادن پاها به صورت موازی هنگام ایستادن و قدم برداشتن
فیزیوتراپیست در جلسات اولیه به بیمار آموزش می‌دهد که چگونه با الگوی صحیح قدم بردارد و به تدریج عضلات ران، لگن و باسن را تقویت کند.
تمرینات تقویتی و پیاده‌روی هدفمند
همراه با راه رفتن، تمرینات فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف لگن و افزایش دامنه حرکتی مفصل ضروری است. برخی تمرینات مؤثر شامل موارد زیر است:
- بالا بردن پا در حالت خوابیده برای تقویت عضله چهارسر ران
- کشش عضله سرینی برای کاهش خشکی باسن
- حرکت کنار پا (Abduction) برای تقویت عضلات جانبی لگن
- تمرین تعادل ایستاده با تکیه به پشتی صندلی یا دیوار
همچنین توصیه می‌شود بیمار روزانه چندین نوبت پیاده‌روی کوتاه و مداوم داشته باشد. این کار باعث کاهش تورم، بهبود گردش خون و افزایش اعتماد به نفس حرکتی می‌شود.
مراقبت‌ها و محدودیت‌های راه رفتن در دوره نقاهت
با وجود اینکه هدف اصلی، بازگشت به راه رفتن طبیعی است، اما برخی محدودیت‌ها در چند هفته اول باید رعایت شوند:
- عدم چرخاندن لگن به طرفین یا خم شدن بیش از ۹۰ درجه
- نشستن روی صندلی کوتاه یا توالت‌های معمولی ممنوع است (استفاده از صندلی بلند توصیه می‌شود)
- بالا رفتن از پله با الگوی صحیح (اول پای سالم، سپس پای عمل‌شده)
- پرهیز از حمل وسایل سنگین یا بلند کردن اجسام از روی زمین
پزشک معمولاً بین ۴ تا ۸ هفته بعد از عمل، اجازه راه رفتن مستقل بدون عصا را می‌دهد. با این حال، طی ۳ تا ۶ ماه، بیمار باید به تدریج مسیرهای طولانی‌تر، سربالایی و فعالیت‌های روزمره را بازآموزی کند.
چه زمانی به پزشک اطلاع دهیم؟
اگرچه درد خفیف، تورم و خشکی مفصل پس از جراحی طبیعی است، اما در صورت مشاهده علائم زیر باید فوراً با پزشک تماس گرفت:
- درد شدید و ناگهانی در لگن یا ران
- تب بالا یا ترشحات غیرعادی از محل بخیه
- قرمزی، داغی یا ورم زیاد در پاها (علامت لخته خون)
- ناتوانی در حرکت دادن پا یا ایستادن روی آن
این علائم می‌توانند نشان‌دهنده عفونت، دررفتگی یا ترومبوز باشند و نیاز به بررسی فوری دارند.
