آرتروز ستون فقرات نوعی بیماری تحلیل‌برنده مفاصل بین مهره‌ای است که منجر به ساییدگی غضروف‌ها، کاهش انعطاف‌پذیری مهره‌ها و ایجاد درد مزمن در کمر یا گردن می‌شود. این عارضه یکی از شایع‌ترین انواع آرتروز است، به‌ویژه در افراد بالای ۵۰ سال.
در این بیماری، غضروف‌های نرم بین مهره‌ها که نقش ضربه‌گیر دارند، به‌تدریج نازک می‌شوند. با از بین رفتن غضروف، استخوان‌ها به‌طور مستقیم با یکدیگر تماس پیدا می‌کنند و اصطکاک افزایش می‌یابد. این فرایند باعث درد، التهاب و در برخی موارد رشد زوائد استخوانی (استئوفیت) می‌شود.
آرتروز ستون فقرات معمولاً در نواحی گردنی (سرویکال) و کمری (لومبار) شایع‌تر است. این نواحی تحرک بیشتری دارند و بیشتر در معرض فشار روزانه قرار می‌گیرند، در نتیجه احتمال تحلیل رفتن غضروف آن‌ها بیشتر است.
علائم آرتروز ستون فقرات
علائم بیماری به محل درگیری و شدت آسیب بستگی دارد. در بسیاری از بیماران، اولین علامت درد موضعی مزمن در ناحیه کمر یا گردن است که ممکن است در طول روز یا پس از فعالیت‌های فیزیکی تشدید شود.
خشکی صبحگاهی ستون فقرات نیز از علائم رایج است که معمولاً پس از بیدار شدن از خواب دیده می‌شود و با حرکت بهبود می‌یابد. در موارد پیشرفته، ممکن است درد به اندام‌ها تیر بکشد، مثلاً به شانه‌ها، دست‌ها یا پاها.
اگر زوائد استخوانی یا التهاب به ریشه اعصاب فشار وارد کند، فرد ممکن است دچار گزگز، بی‌حسی یا ضعف عضلانی در اندام‌های مربوط به آن عصب شود. درگیری اعصاب کمری می‌تواند باعث درد سیاتیکی یا بی‌حسی پاها شود.
علل و عوامل خطر آرتروز ستون فقرات
افزایش سن، مهم‌ترین عامل خطر در بروز آرتروز مهره‌های ستون فقرات است. با بالا رفتن سن، غضروف‌ها قدرت بازسازی خود را از دست می‌دهند و شکننده‌تر می‌شوند. اما این بیماری صرفاً مختص سالمندان نیست.
چاقی به‌عنوان عامل تشدیدکننده در آرتروز نقش دارد، چون وزن بیشتر فشار مکانیکی بر ستون فقرات وارد می‌کند. وضعیت نادرست بدن هنگام نشستن، ایستادن یا بلند کردن اجسام نیز می‌تواند به مرور باعث ساییدگی مفاصل بین مهره‌ای شود.
سابقه خانوادگی، فعالیت‌های فیزیکی سنگین یا شغل‌های یکنواخت بدنی، آسیب‌های قبلی به ستون فقرات، ضعف عضلات مرکزی بدن، و برخی بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید نیز در افزایش ریسک مؤثر هستند.
بیشتر بخوانید: عمل لیزر دیسک
تفاوت آرتروز با فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی
تشخیص دقیق افتراق بین آرتروز و سایر بیماری‌های ستون فقرات بسیار مهم است. فتق دیسک به بیرون‌زدگی دیسک بین مهره‌ای گفته می‌شود که معمولاً در افراد جوان‌تر با فشار ناگهانی ایجاد می‌شود. درحالی‌که آرتروز یک بیماری مزمن و تدریجی است.
تنگی کانال نخاعی نیز ممکن است پیامد آرتروز باشد. در این حالت، زوائد استخوانی یا ضخیم شدن رباط‌ها باعث کاهش فضای عبور اعصاب می‌شود که منجر به علائمی مانند درد تیرکشنده، بی‌حسی یا ضعف پاها می‌شود.
گاهی آرتروز و فتق دیسک همزمان در یک فرد وجود دارند. MRI و معاینه بالینی دقیق توسط پزشک متخصص، کلید تشخیص افتراقی این شرایط است.
روش‌های تشخیص آرتروز مهره‌ها
پزشک ابتدا با شرح‌حال کامل، معاینه فیزیکی، تست‌های حرکتی و عصبی، احتمال آرتروز را بررسی می‌کند. درد با حرکت، محدودیت دامنه حرکتی و حساسیت موضعی، علائم بالینی رایج هستند.
رادیوگرافی ساده (X-ray) ابزار اولیه برای بررسی فاصله مفصلی، وجود استئوفیت‌ها و تغییرات استخوانی است. در موارد پیشرفته، کاهش فاصله دیسک یا زوائد استخوانی کاملاً مشخص می‌شوند.
MRI در صورت مشکوک بودن به درگیری اعصاب، فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی کاربرد دارد. CT اسکن نیز ممکن است برای بررسی دقیق ساختار استخوانی مهره‌ها توصیه شود.
درمان‌های غیرجراحی آرتروز ستون فقرات
در بیشتر موارد، درمان آرتروز با روش‌های محافظه‌کارانه و غیرجراحی آغاز می‌شود. هدف از درمان، کاهش درد، حفظ تحرک و پیشگیری از پیشرفت بیماری است.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کنترل درد و التهاب تجویز می‌شوند. در صورت نیاز، شل‌کننده‌های عضلانی یا داروهای نوروپاتیک مانند گاباپنتین نیز ممکن است به‌کار بروند.
فیزیوتراپی، تمرینات کششی، اصلاح پوسچر بدن، کاهش وزن، ماساژ درمانی و استفاده از کمربندهای طبی از جمله اقدامات مهم در درمان غیرجراحی هستند. استفاده از گرما یا سرما بسته به مرحله التهاب می‌تواند مؤثر باشد.
تزریقات موضعی و روش‌های نیمه‌تهاجمی
در مواردی که درد مزمن به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهد، پزشک ممکن است تزریق کورتون در فضای بین مهره‌ای یا مفصل فاست را توصیه کند. این تزریق باعث کاهش التهاب و تسکین درد در مدت کوتاه تا میان‌مدت می‌شود.
تزریق اپیدورال، بلوک عصبی، رادیوفرکوئنسی یا تزریق PRP از دیگر روش‌های نیمه‌تهاجمی هستند که می‌توانند در کاهش علائم مؤثر باشند. این روش‌ها معمولاً در کلینیک‌های تخصصی درد انجام می‌شوند.
تعداد دفعات و اثربخشی این درمان‌ها بسته به شرایط فردی، شدت بیماری و پاسخ بیمار به درمان متفاوت است. اگرچه موقتی هستند، اما در برخی بیماران می‌توانند بازگشت به فعالیت عادی را تسهیل کنند.
بیشتر بخوانید: درمان آرتروز با سلول های بنیادی
جراحی آرتروز ستون فقرات؛ چه زمانی نیاز است؟
اکثر موارد آرتروز ستون فقرات نیاز به جراحی ندارند. اما اگر درد شدید، اختلال در حرکت یا درگیری اعصاب به‌حدی برسد که کیفیت زندگی را مختل کند، جراحی ممکن است توصیه شود.
در مواردی مانند تنگی شدید کانال نخاعی، بی‌حسی مداوم یا ضعف پیشرونده اندام‌ها، ناتوانی در کنترل ادرار یا مدفوع، مداخله جراحی ضرورت پیدا می‌کند. نوع جراحی شامل لامینکتومی (برداشتن فشار از روی اعصاب)، فیوژن (جوش دادن مهره‌ها) یا تعویض دیسک مصنوعی است.
تصمیم‌گیری درباره جراحی باید با مشاوره دقیق، بررسی عوارض، سن بیمار و بررسی سایر روش‌های درمانی اتخاذ شود. جراحی در افراد سالم و با انتخاب مناسب، می‌تواند نتایج خوبی به‌همراه داشته باشد.
سوالات متداول
۱. آیا آرتروز ستون فقرات درمان قطعی دارد؟
خیر. آرتروز بیماری پیشرونده است اما با درمان مناسب می‌توان علائم را کنترل و پیشرفت بیماری را کند کرد.
۲. چه ورزشی برای آرتروز ستون فقرات مناسب است؟
شنا، پیاده‌روی آرام، یوگا و تمرینات کششی تحت نظر فیزیوتراپیست، کمک زیادی به کاهش درد و افزایش انعطاف‌پذیری دارند.
۳. آیا تزریق کورتون ضرر دارد؟
اگر توسط پزشک متخصص و در شرایط کنترل‌شده انجام شود، خطر چندانی ندارد. با این حال، تعداد دفعات تزریق باید محدود باشد.